Kampania na rzecz OCHRONY ŚRODOWISKA

Oleje silnikowe i przekładniowe

Zanieczyszczenia środowiska są kluczową kwestią w temacie ochrony środowiska. Obecne czasy zmuszają do wykorzystywanie nowoczesnych urządzeń, które ze względu na swoją budowę i ciągły rozwój generują negatywne skutki uboczne, głównymi urządzeniami są urządzenia mechaniczne, maszyny oraz cały rynek motoryzacyjny. Każde z nich ze względu na zużycie i eksploatacje wytwarzają odpady. Część z nich jest bardzo niebezpieczna dla środowiska, a ich przedostanie do naturalnego otoczenia powoduje katastrofalne skutki. Spośród odpadów znajdują się między innymi oleje i preparaty smarowe. Ciągły rozwój technologiczny oraz codzienne użytkowanie pojazdów mechanicznych wytwarza ogromne ilości olejów smarowych – silnikowych i przekładniowych, nie nadających się do ponownego użycia ze względu na utratę zdolności eksploatacyjnych. W nomenklaturze oleje te noszą nazwę olejów przepracowanych bądź odpadowych. Oleje silnikowe i przekładniowe pochodzą przede wszystkim z rynku motoryzacyjnego, pozostałe typy olejów takie jak zanieczyszczone oleje hydrauliczne, przekładniowe, maszynowe, turbinowe, sprężarkowe, transformatorowe oraz grzewcze pochodzą z obszaru przemysłowego.

Olej ze względu na swój skład w stanie nienaruszonym jest największym i najcenniejszym źródłem oleju mineralnego, jednak w okresie jego eksploatacji wartość oleju ulega znacznej zmianie. Jakość oleju spada i w miarę upływu czasu pracy traci on kluczowe wartości – proces ten nazwany jest degradacją. Wyeksploatowane oleje odpadowe zawierają zanieczyszczenia związane z rodzajem oleju oraz jego procesem eksploatacyjnym. Degradacja powoduje zmiany we właściwościach fizykochemicznych ze względu na działania wysokich temperatur, tlenu z powietrza, a przy pracy silnika zanieczyszczenie powodują gazy spalinowe oraz wszelkiego rodzaju produkty spalania paliwa silnikowego. Zachodzące zmiany powodują powstanie nieodwracalnych związków chemicznych oraz substancji, które wpływają na skład chemiczny olej odpadowych. Występowanie i oddziaływanie na siebie powstałych związków i pierwiastków jest wysoce toksyczne i niebezpieczne dla środowiska oraz człowieka.

Niebezpieczeństwo
W zakresie gospodarowania olejami przepracowanymi występowało wiele niedociągnięć w szczególności brak konsekwencji i jasnych przepisów odnośnie metod usuwania i unieszkodliwiania ich, które stanowiły wielkie zagrożenie dla natury i zdrowia ludzi i zwierząt. Szczególnie niebezpieczne dla środowiska jest wylewanie olejów odpadowych wprost do otoczenia. Podczas takich zabiegów toksyczne związki chemiczne przedostają się do wód, gleb i powietrza, a tam ulegają całkowitej lub częściowej degradacji tworząc niekiedy zanieczyszczenia wtórne, często bardziej toksyczne od pierwotnych. Środowisko naturalne jest narażone na skażenie substancjami ropopochodnymi, które są jednym z największych zagrożeń. Ludzki organizm narażony jest na oddziaływanie skażenia poprzez wnikanie związków organicznych przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy oraz skórę. Skutkami oddziaływania toksyn są zaburzenia układu nerwowego, odpornościowego, wywołanie chorób chronicznych (np. rak), które mogą niekiedy doprowadzić nawet do śmierci.

Aby zmniejszyć ryzyko skażenia środowiska ustanowiono odpowiednie prawa i ustawy.

Uregulowania prawne

Ustawa o odpadach z nie 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 628) określa definicję oleju odpadowego. Dla właściwego postępowania z olejami odpadowymi wprowadzono, w Ustawie o odpadach art.39 (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 wraz ze zmianami " Dz.U. z 2003 r. Nr 7, poz. 78), szczegółowe zasady gospodarowania tymi odpadami. Przepisy te jednoznacznie zakazują zrzutu olejów odpadowych do wód i gleby, a także mieszania zużytych olejów z innymi odpadami niebezpiecznymi w czasie ich zbierania i magazynowania.

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz. 639 wraz z późniejszymi zmianami Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz. 78), w której przyjęto odpad poużytkowy z olejów smarowych - PKWiU - 23.20.18, nakłada na przedsiębiorców wytwarzających lub importujących oleje smarowe, obowiązek odzysku i poddania recyklingowi powstałych z nich odpadów.

Opłata produktowa

Regeneracja olejów odpadowych powinna odbywać się zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska, z dnia 6 listopada 2001 roku (Dz.U. z 2001 Nr 131, poz. 1475). Stopień odzysku do dnia 31 grudnia 2020 roku określony jest na 50% natomiast recykling odpadu powinien odbyć się w 35%. Jeśli dany przedsiębiorca (producent bądź importer produktu) nie osiągnie wytycznych odzysku i recyklingu zostaje nałożona na niego tak zwana sankcja w postaci opłaty produktowej.

Przedsiębiorca wprowadzający bądź produkujący oleje zobowiązany jest do składania rocznych sprawozdań zawierających odpowiednie wyliczenia mas wyprodukowanych bądź importowanych olejów oraz uiszczenia opłaty produktowej, ponad to w jego obowiązku leży pozaksięgowa ewidencja i archiwizacja danych dotyczących uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz wyliczeń opłaty produktowej.

Wszyscy przedsiębiorcy zaliczający się do tych grup zobowiązani są do rejestracji w bazie danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO), gdzie zobowiązani są do przedstawiania takowych sprawozdań. Od dnia 1 stycznia 2020 roku prowadzenie ewidencji odpadów odbywa się elektronicznie. Ma to na celu odpowiednie kontrolowanie przedsiębiorców oraz ochronę środowiska naturalnego, która polega na ograniczeniu nielegalnych zrzutów przepracowanych olejów. Przedsiębiorca, wprowadzający na rynek produkty może rozliczyć się z Urzędem Marszałkowskim na trzy sposoby: rozliczając się samodzielnie, przy pomocy Organizacji Odzysku bądź zlecając wykonanie poszczególnych czynności osobom trzecim, które są uprawnione do ich wykonywania. Wszystkie trzy formy rozliczenia zawarte są w Ustawie z dnia 11 maja 2001 Dz. U. Nr.63 poz. 639 z 2001r.

Przy opracowaniu wykorzystano materiały:
http://ecoportal.com.pl/recykling-wyeksploatowanych-olejow/.
https://ungc.org.pl/wp-content/uploads/2019/06/OLEJE_GCNP_www.pdf.
https://www.utrzymanieruchu.pl/utylizacja-olejow/

Stosowane oleje smarowe w pojazdach samochodowych mają za zadanie minimalizację tarcia części ruchomych współpracujących między sobą, a drugim zadaniem jest chłodzenie współpracujących części. Oleje silnikowe mają jeszcze dodatkowe zadanie w postaci utrzymania w czystości wnętrza silnika. Te trzy zadania powodują, że powinniśmy wymieniać olej silnikowy średnio raz do roku lub co ok. 15 tys. km. Oprócz tego trzeba wymieniać płyny smarujące w skrzyniach biegów, mostach czy reduktorach.

Co mówi prawo?
Dokumentem regulującym kwestie prawne gospodarki olejami odpadowymi w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa Rady Nr 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 roku. Została ona znowelizowana 22 grudnia 1986 roku (Dyrektywa Rady Nr 87/101/EWG). Kolejne zmiany zostały zapisane 27 czerwca 1997 roku (Dyrektywa Rady Nr 94/31/EC). Według ich założeń odpady niebezpieczne muszą być segregowane w zakresie ich magazynowania, ewidencji oraz utylizacji. Jest to związane z ich szkodliwością dla środowiska. Każdy kraj członkowski na podstawie przepisów określonych w powyższych dyrektywach indywidualnie wprowadza wewnętrzne rozporządzenia prawne. Uwzględnia się przy tym organizację ich składowania, finansowania, zagospodarowania i utylizacji. Według ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. Nr. 62 poz. 628), obecnie obowiązującej w kraju, przepracowany olej jest odpadem i podlega przepisom tej ustawy. Według przepisów "przez oleje odpadowe rozumie się wszystkie oleje smarowe lub przemysłowe, które nie nadają się do zastosowania do którego były pierwotnie przeznaczone. W szczególności są to zużyte oleje z silników spalinowych i oleje przekładniowe, a także oleje do turbin i oleje hydrauliczne”.

    Ustawa określa:
  1. obowiązki przedsiębiorców wprowadzających na terytorium kraju produkty,
  2. zasady postępowania z odpadami powstałymi z produktów,
  3. zasady ustalania i pobierania opłaty produktowej,
A wszystko to w celu zapobiegania powstawaniu odpadów powstałych z produktów, ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko oraz zapewnienia wysokiego poziomu odzysku i recyklingu odpadów powstałych z produktów.

Zgodnie z art. 3 przedsiębiorca wprowadzający oleje jest obowiązany zapewnić odzysk, a w szczególności recykling, odpadów takiego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów wprowadzonych przez niego na terytorium kraju. Przedsiębiorca wprowadzający na terytorium kraju produkty wymienione w załączniku do ustawy jest obowiązany osiągnąć do dnia 31 grudnia 2020 r. poziom odzysku i recyklingu odpadów powstałych z tego rodzaju produktów co najmniej w wysokości określonej w załączniku nr 4a do ustawy. Obowiązek, o którym mowa w art. 3 może być realizowany przez przedsiębiorcę samodzielnie albo za pośrednictwem Organizacji Odzysku. Organizacja może prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Przedmiotem działania organizacji może być wyłącznie działalność związana z organizowaniem, zarządzaniem lub prowadzeniem przedsięwzięć związanych z odzyskiem, a w szczególności z recyklingiem odpadów, a także edukacja ekologiczna. Rozliczenie wykonania obowiązku, o którym mowa w art. 3, następuje na koniec roku kalendarzowego. Przedsiębiorca-wprowadzający, o którym mowa w jest w ustawie, albo organizacja, którzy nie wykonali obowiązku, o którym mowa w art. 3, są obowiązani do wpłacania opłaty produktowej, obliczonej oddzielnie w przypadku nieosiągnięcia wymaganego poziomu odzysku, recyklingu. Zgodnie z art.2 ust 9c obowiązkowi odzysku i recyklingu podlegają również produkty wymienione w załączniku do ustawy, które stanowią część składową lub przynależność produktów stanowiących przedmiot importu produktów lub wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów.

    W art. 91 ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz.U. 2013 poz. 21), określono szczegółowe zasady zarządzania odpadami olejów odpadowych;
  • oleje odpadowe powinny być przetwarzane zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami oraz wymaganiami ochrony życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w tym bez niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w szczególności przyrodniczym lub kulturowym.
  • oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności poddawane regeneracji.
  • jeżeli regeneracja olejów odpadowych jest niemożliwa ze względu na stopień ich zanieczyszczenia, oleje te powinny być poddawane innym procesom odzysku.
  • jeżeli regeneracja lub inne procesy odzysku olejów odpadowych są niemożliwe, dopuszcza się ich unieszkodliwianie.
  • przez regenerację, o której mowa w ust. 2–4, rozumie się jakikolwiek proces recyklingu, w którym w wyniku rafinacji olejów odpadowych mogą zostać wyprodukowane oleje bazowe, w szczególności przez usunięcie znajdujących się w olejach odpadowych zanieczyszczeń, produktów reakcji utleniania i dodatków.
  • zakazuje się zrzutu olejów odpadowych do wód, gleby lub ziemi.

Oleje przepracowane
Przybliżone zużycie mineralnych olejów smarowych w Polsce wynosi ok. 350 tysięcy ton. Połowę tej wartości stanowią płyny smarujące używane do silników. Te liczby jednak wzrosną w ciągu najbliższych lat. Obecny poziom zagospodarowania zużytych olejów wynosi ok. 60%. Ponad połowa jest przeznaczona do rerafinacji (trójstopniowa regeneracja olejów przepracowanych), ok. 20% do utylizacji, a reszta jest magazynowana. Pozostałe 40% jest niezagospodarowane. Przepisy ustalone przez Agencję Ochrony Środowiska dopuszczają spalanie przepracowanych olejów smarowych o określonych parametrach (ustalanych dla danego regionu). Jest to spowodowane potencjalnie wysokim poziomem zawartości metali i niską temperaturą zapłonu przepracowanego oleju. W związku z tym konstruktorzy wyżej wymienionych pieców dostosowali urządzenia do procesów spalania danego paliwa. Nie powinno się również spalać oleju w niedostosowanych do tego piecach. Można to zrobić w specjalnych, wyposażonych w szereg filtrów. Szkodliwe substancje wydzielające się w procesie spalania mogą doprowadzić do poważnej utraty zdrowia, a nawet śmierci mieszkańców domu. Szkodliwość spalania oleju w nieprzystosowanym do tego piecach pokazuje przykład: spalenie tony przepracowanego oleju emituje do atmosfery 10 kg substancji szkodliwych w postaci związków cynku, manganu, ołowiu, fosforu, siarki oraz chloropochodnych. Mimo sankcji i uregulowań prawnych część odpadów olejowych jest spalana w niewielkich spalarkach. Jest to szkodliwe dla środowiska, ponieważ większość używanych pieców nie spełnia odpowiednich wymogów. Zużyty olej można wykorzystać do konserwacji maszyn lub drewna. Należy jednak pamiętać, że taki olej stracił już swoje własności, dlatego podczas deszczu w większości spłynie, powodując degradację gleby.

O czym pamiętać?
Zużyty olej jest odpadem niebezpiecznym zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 9 grudnia 2014 roku w sprawie katalogu odpadów . Nie wolno pod żadnym pozorem wylewać ich wprost na grunt. Stwarza to bowiem bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, życia ludzi i zwierząt. Wylany zużyty olej skaża glebę, a co za tym idzie — przenika do wód gruntowych i przez wody podskórne oraz cieki wodne trafia do zbiorników wodnych czy rzek. Dla przestrogi przykład: kilogram zużytego oleju wystarczy, aby 5 mln litrów wody stało się niezdatne do picia.

Przy opracowaniu wykorzystano materiały: www.autokult.pl/4438,co-zrobic-ze-zuzytym-olejem-poradnik.